Οι εμπορικές τράπεζες στην Ελλάδα και αλλού επαίρονται ότι είναι πυλώνες της οικονομικής σταθερότητος. Διαρκώς απονέμουν εύσημα στον εαυτό τους, οι διοικήσεις τους αναλύουν σε συνέδρια πού οφείλεται η επιτυχημένη πορεία τους και κάνουν υποδείξεις στις κυβερνήσεις πώς να κινηθούν για να βελτιώσουν τις επιδόσεις των εθνικών οικονομιών.
ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ*
Είναι βέβαια αλήθεια ότι οι τράπεζες υπηρετούν έναν πολύ κρίσιμο ρόλο για την εθνική οικονομία. Με την άσκηση αναπτυξιακής πιστωτικής πολιτικής και την ανάληψη εύλογου ρίσκου μπορούν να στηρίξουν (ή να υπονομεύσουν) την ανάπτυξη μιας χώρας. Και κάποτε το έκαναν. Υπήρχαν τραπεζίτες με εθνική συνείδηση, που συνέβαλαν πολύ περισσότερο από κάθε υπουργό στη δημιουργία της σύγχρονης Ελλάδος. Οι τραπεζίτες αυτοί αισθάνονταν ότι έφεραν ευθύνη για την ευημερία της χώρας τους, ευθύνη πολύ μεγαλύτερη από την εκάστοτε κυβέρνηση, που δεν βλέπει πιο μακριά από τις επόμενες εκλογές.
Αυτοί οι καιροί παρήλθαν. Οι εμπορικές τράπεζες είναι πλέον κολοσσιαίοι οργανισμοί με δικά τους κίνητρα και προθέσεις, βασικότερη των οποίων είναι η παράκαμψη κάθε ρυθμιστικού εμποδίου που θέτουν οι εποπτικές Αρχές των ΗΠΑ ή η Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία (Basle Committee on Bank Supervision, BCBS), που είναι η κατ’ εξοχήν διεθνής Αρχή για την επίβλεψη της λειτουργίας των εμπορικών τραπεζών. Οι εποπτικές Αρχές προσπαθούν να μειώσουν τον συστημικό κίνδυνο μετάδοσης μιας χρηματιστικής κρίσης στην πραγματική οικονομία και οι εμπορικές τράπεζες ξοδεύουν την εφευρετικότητά τους στο να εξουδετερώνουν αυτές τις προσπάθειες.
Ενας από τους κινδύνους που οι εποπτικές Αρχές έχουν επισημάνει είναι η διασύνδεση των εμπορικών τραπεζών με τους μη εποπτευόμενους χρηματοδοτικούς οργανισμούς (non-bank financial institutions). Τέτοιοι οργανισμοί υπάρχουν πάρα πολλοί, το private equity είναι ένας εξ αυτών, αλλά υπάρχουν και άλλοι. Πολλές επιχειρήσεις που αποκλείονται από τις «επίσημες» εμπορικές τράπεζες, επειδή για κάποιο λόγο δεν πληρούν τα πιστοδοτικά τους κριτήρια, στρέφονται στο «σκιώδες» finance, όπου τα κριτήρια χρηματοδότησης είναι πολύ πιο «ελαστικά». Οι άνθρωποι εκεί, με το κατάλληλο αντίτιμο, προτείνουν λύσεις «δημιουργικές», έχουν διαφορετική αντίληψη του κινδύνου. Υπάρχει και πάρα πολύ χρήμα στην αγορά που επιδιώκει να πετύχει γρήγορες αποδόσεις. Βέβαια, και το επιτόκιο που ζητούν οι σκιώδεις τράπεζες είναι πολύ υψηλότερο.
Θα έλεγε κανείς πως οι σκιώδεις παρα-τράπεζες λειτουργούν ανταγωνιστικά προς τις εποπτευόμενες τράπεζες. Ομως λειτουργούν μάλλον συμπληρωματικά. Από τη μία πλευρά οι εποπτευόμενες τράπεζες γνωρίζουν καλά ότι ελάχιστα χρηματοδοτούν την οικονομία, άρα όταν απορρίπτουν ένα αίτημα, ουσιαστικά προτρέπουν τον αιτούντα να στραφεί στον σκιώδη τομέα. (Εδώ ανοίγω μια παρένθεση: Οταν άρχισα την καριέρα μου σε μια ξένη τράπεζα στην Αθήνα, θυμάμαι τον προϊστάμενό μου να λέει σε μας τους πολύ νέους: «Δουλειά της τράπεζας είναι να δίνει δάνεια σε αυτούς που δεν τα χρειάζονται».) Από την άλλη, ο σκιώδης τομέας συντηρείται από τις εμπορικές τράπεζες, προσφέροντάς τους υψηλές αποδόσεις. Στοιχεία από τη S&P για τις ΗΠΑ δείχνουν ότι από το 2020 ως τώρα η χρηματοδότηση των σκιωδών τραπεζών από τις εμπορικές τράπεζες έχει αυξηθεί από τα 600 δισ. δολ. σε άνω του 1 τρισ. δολ. Αύξηση πάρα πολύ μεγάλη. Το IMF, στην τελευταία του Εκθεση Διεθνούς Χρηματοοικονομικής Σταθερότητος, γράφει: «O αυξημένος δανεισμός των (εμπορικών) τραπεζών στους μη εποπτευόμενους χρηματοδοτικούς οργανισμούς μπορεί να κάνει το χρηματοπιστωτικό σύστημα πιο ευάλωτο σε υψηλά επίπεδα δανεισμού και αλληλεξάρτησης». Επίσης, σημειώνει ότι το 40% των δανειζομένων από σκιώδεις τράπεζες είχε αρνητικές ταμειακές ροές στα τέλη του περασμένου έτους, από 23% προ τριετίας. Το οποίο δείχνει σημαντική αύξηση του κινδύνου μη αποπληρωμής των δανείων.
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, γιατί οι τράπεζες αυξάνουν τον δανεισμό τους στον σκιώδη τομέα; Μα, αφήνει κέρδη. Εστω ότι η εμπορική τράπεζα δανείζει μια μεγάλη, εισηγμένη επιχείρηση με επιτόκιο 5%. Το κόστος του χρήματος για την τράπεζα στη διατραπεζική είναι 2,5% και έχει και έξοδα διοικητικά, που αντιστοιχούν σε 1,5%. Αρα συνολικό κόστος 4% και περιθώριο για την τράπεζα 1%. Βέβαια, η τράπεζα δίνει και άλλα δάνεια, π.χ. καταναλωτικά, με υψηλότερα επιτόκια, όμως γνωρίζει ότι η εποπτική Αρχή (ας πούμε η ΤτΕ) παρακολουθεί με προσοχή την εξέλιξη των δανείων αυτών και δεν την ενθαρρύνει. Αντιθέτως, αν δώσει δάνεια σε Hedge Funds, εταιρίες Private Equity κ.λπ., τα δάνεια μπαίνουν σε έναν κουβά «λοιπά» και δεν ελέγχονται περαιτέρω. Συνεπώς δανείζει σε ένα Hedge Fund με 8%, το οποίο δάνειο αφήνει ένα κέρδος 4%. Το Hedge Fund, που δεν υπόκειται σε καμία εποπτεία, μπορεί να χρηματοδοτήσει οποιοδήποτε επιχειρηματικό εγχείρημα (π.χ., μια επιθετική εξαγορά εταιρίας) με επιτόκιο 15%. Αν κάποιος τζογαδόρος προσδοκά απόδοση 30%, δεν έχει αντίρρηση να δανειστεί κεφάλαια με κόστος 15%.
Ουσιαστικά, μέσω της χρηματοδότησης αυτής, οι εμπορικές τράπεζες ξεγλιστράν από το δίχτυ των εποπτικών Αρχών, που δεν είναι και ιδιαιτέρως ισχυρό. Ενώ μειώνουν τη χρηματοδότηση στις υγιείς οικονομικές δραστηριότητες (που δεν έχουν υψηλά περιθώρια κέρδους και δεν μπορούν να παρουσιάσουν αφηγήματα συνεχούς ανάπτυξης, στα οποία αρέσκονται οι τράπεζες), ενισχύουν την πλάγια χρηματοδότηση κερδοσκοπικών ή, σε κάθε περίπτωση, επίφοβων δραστηριοτήτων μέσω του σκιώδους συστήματος χρηματοδοτικών οργανισμών που αναπτύσσεται ανεξέλεγκτα.
Ενώ στην επιφάνεια οι μεγάλες εμπορικές τράπεζες μπορούν να ισχυρίζονται ότι συμμορφώνονται με τις οδηγίες των εποπτικών Αρχών, στην πράξη υπονομεύουν τη σταθερότητα του όλου συστήματος με την πολιτική τους. Πιθανώς να νομίζουν ότι οι ίδιες είναι ασφαλείς, όμως όταν τα στοιχήματα των παικτών του σκιώδους χρηματοδοτικού τομέα αρχίσουν να μη βγαίνουν (που θα αρχίσουν σίγουρα, αφού οι τρόποι παραγωγής πραγματικής αξίας είναι δεδομένοι και η προεξόφληση μελλοντικών αξιών έχει τα όριά της), τα κανόνια θα επιστρέψουν στους ισολογισμούς τους και το credit crunch που θα μας προκύψει θα είναι χειρότερο του 2008. Δεν είναι πιθανότητα. Είναι βεβαιότητα.
*Οικονομολόγος με μακρά εμπειρία στο εξωτερικό
[email protected]
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ (5 ΙΟΥΝΙΟΥ 2025)
