Δραματική κλιμάκωση σημειώνεται στη Μέση Ανατολή, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες εξαπέλυσαν πλήγματα εναντίον των τριών κυριότερων ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων, προκαλώντας σοβαρές διεθνείς αντιδράσεις και προειδοποιήσεις για τις επιπτώσεις στην παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια.
Η Τεχεράνη, αντιδρώντας έντονα στις επιθέσεις, προειδοποίησε πως ενδέχεται να προχωρήσει στο κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ — μίας κρίσιμης θαλάσσιας αρτηρίας απ’ όπου διέρχεται περίπου το ένα πέμπτο των παγκόσμιων εξαγωγών πετρελαίου και μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου.
Η απειλή αυτή έχει σημάνει συναγερμό στις αγορές ενέργειας, με τις πρώτες εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για ενδεχόμενη εκτίναξη των τιμών σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, αλλά και για πιθανές ελλείψεις σε ευαίσθητες αγορές. Οι αναλυτές σημειώνουν πως ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα μπορούσε να επηρεάσει την παγκόσμια οικονομία, ιδιαίτερα τις ευρωπαϊκές και ασιατικές χώρες που εξαρτώνται από τις εισαγωγές ενεργειακών πόρων από τη Μέση Ανατολή.
Ωστόσο, σύμφωνα με ανάλυση του Reuters, η ιστορική εμπειρία δείχνει πως τέτοιες διαταραχές, όσο σοβαρές και αν μοιάζουν αρχικά, είναι κατά κανόνα βραχύβιες. Η διεθνής κοινότητα συνήθως κινητοποιείται γρήγορα για την αποκατάσταση της ροής ενέργειας, είτε μέσω διπλωματικών παρεμβάσεων είτε με την αξιοποίηση στρατηγικών αποθεμάτων.
Το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση τις επόμενες ημέρες παραμένει αβέβαιο, αλλά η ένταση στη Μέση Ανατολή επανέρχεται στο προσκήνιο με τρόπο που θυμίζει σκοτεινότερες περιόδους γεωπολιτικής κρίσης.
Οι επενδυτές και οι αγορές ενέργειας έχουν τεθεί σε συναγερμό από τις 13 Ιουνίου, ημερομηνία κατά την οποία το Ισραήλ εξαπέλυσε ένα κύμα αιφνιδιαστικών αεροπορικών επιδρομών σε όλο το Ιράν, καθώς φοβούνται τα προβλήματα στις ροές πετρελαίου και φυσικού αερίου από τη Μέση Ανατολή, ακριβώς λόγω του ενδεχόμενου να κλείσουν τα Στενά του Ορμούζ, που βρίσκονται μεταξύ Ιράν και Ομάν, μέσω των οποίων διέρχεται περίπου το 20% της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Οι τιμές αναφοράς του αργού πετρελαίου Brent έχουν αυξηθεί κατά 10% σε πάνω από 77 δολάρια το βαρέλι από τις 13 Ιουνίου.
Μέχρι στιγμής το Ισραήλ και το Ιράν εξαπέλυσαν επιθέσεις κατά αλλήλων στοχεύοντας μάλιστα ενεργειακές υποδομές, ωστόσο δεν υπήρξε σημαντική διαταραχή στις θαλάσσιες μεταφορές.
Από σήμερα όμως αυτό άλλαξε μετά την απόφαση του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ να πλήξει τρεις κύριες πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν Το Ιράν, έχοντας λίγα “χαρτιά” να παίξει, μπορεί είτε να βάλλει κατά αμερικανικών στόχων σε όλη την περιοχή είτε να διαταράξει τις ροές πετρελαίου.
Αν το Ιράν κλείσει τα στενά του Ορμούζ όπως απειλεί ήδη, σίγουρα θα δούμε απότομη αύξηση των παγκόσμιων τιμών ενέργειας. Ωστόσο η ιστορία και η δυναμική της αγοράς υποδηλώνουν ότι μια τέτοια κίνηση θα είναι μάλλον λιγότερο επιζήμια από ό,τι φοβούνται οι επενδυτές.
Μπορεί το Ιράν να κλείσει τα στενά του Ορμούζ;
Το πρώτο ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι εάν το Ιράν πράγματι μπορεί να διαταράξει ή να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ.
Η απάντηση είναι ναι. Το Ιράν μπορεί να τοποθετήσει νάρκες κατά μήκος των στενών, που στο στενότερο σημείο τους, έχουν πλάτος 55 χλμ. Ο ιρανικός στρατός ή οι παραστρατιωτικοί των Φρουρων της Ισλαμικής Επανάστασης μπορούν επίσης να προσπαθήσουν να πλήξουν ή να κατασχέσουν πλοία στον Κόλπο, όπως έχουν κάνει αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια.
Πάντως παρότι ποτέ δεν έχουν κλείσει εντελώς τα στενά του Ορμούζ, η κυκλοφορία εκεί έχει πληγεί από διάφορα κατά καιρούς επεισόδια και προβλήματα.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν – Ιράκ τη δεκαετία του 1980, οι δύο πλευρές ενεπλάκησαν στους λεγόμενους “Πολέμους των Δεξαμενόπλοιων”. Το Ιράκ στόχευε ιρανικά πλοία και το Ιράν επιτίθενταν σε εμπορικά πλοία, συμπεριλαμβανομένων πετρελαιοφόρων της Σαουδικής Αραβίας και του Κουβέιτ, ακόμη και σε πλοία του αμερικανικού ναυτικού.
Μετά τις εκκλήσεις του Κουβέιτ, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν ανέπτυξε το αμερικανικό ναυτικό μεταξύ 1987 και 1988 για να προστατεύσει τις νηοπομπές πετρελαιοφόρων σε αυτό που ήταν γνωστό ως Επιχείρηση Earnest Will. Η επιχείρηση αυτή ολοκληρώθηκε λίγο αργότερα αφότου ένα αμερικανικό πολεμικό πλοίο κατέρριψε την πτήση 655 της Air Iran, σκοτώνοντας και τους 290 επιβάτες του.
Οι εντάσεις στα Στενά του Ορμούζ αναζωπυρώθηκαν ξανά στα τέλη του 2007 σε μια σειρά αψιμαχιών μεταξύ του ιρανικού και του αμερικανικού ναυτικού. Σε ένα περιστατικό ιρανικά ταχύπλοα πλησίασαν τα αμερικανικά πολεμικά πλοία, αν και δεν υπήρξε ανταλλαγή πυροβολισμών.
Τον Απρίλιο του 2023, ιρανικά στρατεύματα κατέλαβαν το δεξαμενόπλοιο αργού Advantage Sweet, το οποίο είχε ναυλωθεί από την Chevron, στον Κόλπο του Ομάν. Το πλοίο απελευθερώθηκε μετά από ένα χρόνο και πλέον.
Η διακοπή της θαλάσσιας κυκλοφορίας μέσω των στενών του Ορμούζ σίγουρα δεν αποτελεί πρωτοφανές γεγονός, αλλά οποιαδήποτε προσπάθεια πιθανότατα θα αντιμετωπιστεί με μια γρήγορη και δυναμική αντίδραση από το ναυτικό των ΗΠΑ, που θα περιορίσει την πιθανότητα ενός επίμονου σοκ εφοδιασμού.
Τι λέει η ιστορία
Η ιστορία έχει δείξει ότι οι σοβαρές διαταραχές στον παγκόσμιο εφοδιασμό πετρελαίου τείνουν να είναι βραχύβιες.
Η εισβολή του Ιράκ στο γειτονικό Κουβέιτ τον Αύγουστο του 1991 προκάλεσε διπλασιασμό της τιμής του αργού πετρελαίου Brent στα 40 δολάρια το βαρέλι μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου. Οι τιμές επέστρεψαν στα επίπεδα από όπου είχαν εκκινήσει πριν την εισβολή δυόμιση μήνες αργότερα, τον Ιανουάριο του 1992, όταν ένας στρατιωτικός συνασπισμός υπό την ηγεσία των ΗΠΑ ξεκίνησε την Επιχείρηση Καταιγίδα της Ερήμου.
Η έναρξη του δεύτερου πολέμου του Κόλπου μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου 2003 είχε ακόμη μικρότερο αντίκτυπο. Η αύξηση των τιμών του πετρελαίου κατά 46% πριν από τον πόλεμο μεταξύ Νοεμβρίου 2002 και Μαρτίου 2003 αντιστράφηκε γρήγορα τις ημέρες που προηγήθηκαν της έναρξης της στρατιωτικής εκστρατείας υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.
Ομοίως, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 προκάλεσε μια απότομη άνοδο των τιμών του πετρελαίου στα 130 δολάρια το βαρέλι, αλλά οι τιμές επέστρεψαν στα επίπεδα των 95 δολαρίων πριν από την εισβολή μέχρι τα μέσα Αυγούστου.
Αυτές οι σχετικά γρήγορες αντιστροφές των αιχμών των τιμών του πετρελαίου οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην άφθονη πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα που ήταν διαθέσιμη εκείνη την εποχή και στο γεγονός ότι η ταχεία αύξηση των τιμών του πετρελαίου περιόρισε τη ζήτηση, λέει ο Tamas Varga, αναλυτής της πετρελαϊκής χρηματιστηριακής εταιρείας PVM.
Βοηθάει η τρέχουσα πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα
Η τρέχουσα παγκόσμια αγορά πετρελαίου έχει μεγάλη πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα κι αυτό βοηθά. Ο ΟΠΕΚ+ έχει σήμερα πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα 5,7 εκατ. βαρελιών αργού ημερησίως, εκ των οποίων η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν 4,2 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως.
Η κύρια ανησυχία σήμερα είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των εξαγωγών πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων διεξάγεται μέσω των στενών του Ορμούζ.
Ωστόσο, οι δύο χώρες του Κόλπου θα μπορούσαν να παρακάμψουν τα Στενά μέσω αγωγών πετρελαίου. Η Σαουδική Αραβία, που είναι ο κορυφαίος εξαγωγέας πετρελαίου στον κόσμο καθώς παράγει 9 εκατομμύρια βαρέλια αργού ημερησίως διαθέτει έναν αγωγό μεταφοράς αργού που εκτείνεται από το πετρελαιοφόρο κοίτασμα Abqaiq στην ακτή του Κόλπου στα ανατολικά μέχρι το λιμάνι Yanbu στην Ερυθρά Θάλασσα στα δυτικά. Ο αγωγός έχει χωρητικότητα 5 εκατομμυρίων βαρελιών ημερησίως.
Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τα οποία παράγουν 3,3 εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου ημερησίως, διαθέτουν έναν αγωγό που συνδέει τα χερσαία κοιτάσματά τους με τον τερματικό σταθμό πετρελαίου Fujairah που βρίσκεται ανατολικά των στενών του Ορμούζ ο οποίος μπορεί να μεταφέρει 1,5 εκατομμύριο βαρέλια ημερησίως.
Ωστόσο, αυτές οι διαδρομές είναι εκτεθειμένες σε επιθέσεις των Χούθι της Υεμένης που υποστηρίζονται από το Ιράν, οι οποίοι έχουν διαταράξει σοβαρά τη ναυτιλία μέσω της Διώρυγας του Σουέζ.
Επιπλέον, το Ιράκ, το Κουβέιτ και το Κατάρ δεν έχουν επί του παρόντος σαφείς εναλλακτικές λύσεις για να εξάγουν τα πετρέλαιά τους εκτός των Στενών του Ορμούζ.
Σε κάθε περίπτωση αν η Τεχεράνη αποφασίσει να κλείσει τα στενά του Ορμούζ, οι αγορές ενεργειακών πόρων θα αντιδράσουν άμεσα ανεβάζοντας απότομα τις τιμές του αργού.
Αλλά ακόμη και στο χειρότερο σενάριο κατά το οποίο το Ιράν κατορθώνει να κλείσει εντελώς τα Στενά του Ορμούζ η ιστορία δείχνει ότι οι αγορές θα πρέπει να περιμένουν ότι το σοκ στον εφοδιασμό δεν θα έχει τουλάχιστον μεγάλη διάρκεια.
